Samuel Bogumił Linde

Wśród wielu książek w zbiorach biblioteki Muzeum Zamoyskich w Kozłówce znajduje się „Słownik języka polskiego”, którego twórcą był Samuel Linde.

Samuel Bogumił Linde urodził się 11 kwietnia 1771 w Toruniu. Jego ojciec był szwedzkim imigrantem, matka torunianką pochodzenia niemieckiego. W Toruniu uczęszczał do Szkoły Nowomiejskiej, a w roku 1783 został przyjęty od razu do klasy „Tertia”gimnazjum toruńskiego. W 1789 roku rozpoczął studia na uniwersytecie w Lipsku. Po dwuletnich staraniach został lektorem języka i literatury polskiej na tej uczelni. Studia ukończył w roku 1792 uzyskując na Wydziale Filozoficznym tytuł magistri diplomatici  po przedstawieniu rozprawy „De solatiis adversus mortis horrores in Platone et Novo Testamento obviis”, co dało mu prawo wykładania na tamtejszym uniwersytecie. Prowadził wykłady na temat niektórych autorów klasycznych. Zajmował się też tłumaczeniami, m.in. tłumaczył na język niemiecki „Powrót posła” J. U. Niemcewicza oraz „Obserwacje polityczne państwa tureckiego” J. Mikoszy.

Od jesieni 1793 roku Linde rozpoczął współpracę z działaczami stronnictwa konstytucyjnego, przebywającymi na emigracji w Saksonii: J. Niemcewiczem, J. Weyssenhoffem, H. Kołłątajem, I. i S. Potockimi oraz F. Ks. Dmochowskim. Otrzymał od nich rękopis dzieła „O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja”, który przełożył na język niemiecki. W tym czasie zrodził się pomysł pracy nad słownikiem języka polskiego, do którego pierwszymi materiałami były ułożone według związków etymologicznych wyciągi ze słownika Michała Abrahama Trotza, później zaś wypisy z dzieł polskich znajdujących się w bibliotece drezdeńskiej. Linde nawiązał wówczas znajomość z jej bibliotekarzem Johannem Christophem Adelungiem, którego obszerny słownik języka niemieckiego stał się dla niego jednym ze wzorów. W Lipsku związał się z emigracją polską i w tym czasie postanowił opracować słownik polsko-niemiecki i niemiecko-polski.

W okresie insurekcji kościuszkowskiej przebywał w Warszawie, gdzie w bibliotekach zbierał materiały do swojego dzieła. W latach 1795–1803 pracował jako bibliotekarz w domu Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w Wiedniu: porządkował i powiększał jego księgozbiór, a z książek korzystał w pracy nad słownikiem, którego główny zrąb powstał w tym okresie. W rozmowach z Ossolińskim i z uczonymi slawistami zmieniła się koncepcja dzieła. Miejsce słownika przekładowego zajął w planach Lindego słownik narodowy, obejmujący trzysta lat mowy polskiej, od XVI po początek XIX wieku. W 1803 roku przeniósł się Linde do Warszawy, gdzie objął kierownictwo nowego, założonego przez władze pruskie liceum, gdzie pracował do emerytury. Zasiadał też w zarządach innych instytucji oświatowych, łącząc działalność administracyjną i dydaktyczną z pracą leksykograficzną i naukową. Jego główne dzieło, „Słownik języka polskiego”, spotkało się z wielkim uznaniem i przyniosło autorowi szereg zaszczytów, m.in. okolicznościowy medal, członkostwo honorowe dwóch polskich uniwersytetów i kilku zagranicznych towarzystw naukowych. W 1826 roku został nobilitowany, otrzymując dziedziczne szlachectwo i herb Słownik. Zmarł 8 sierpnia 1847 roku i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. Sześciotomowe dzieło Samuela Bogumiła Lindego zawiera około 60 000 haseł, w tym około 2000 nazw własnych i około 5000 nazw wymyślonych przez autora. Autor przytacza 200 000 cytatów ze wskazaniem źródła, wybrał je z prawie 850 tekstów około 400 autorów. To wybitne osiągnięcie nauki polskiej doby oświecenia po raz pierwszy zostało opublikowane w latach 1807–1814. Słownik Lindego był największym i najbardziej kosztownym przedsięwzięciem wydawniczym na ziemiach polskich w czasach Księstwa Warszawskiego. W zbiorach kozłowieckiej biblioteki znajdują się wszystkie tomy pierwszego wydania „Słownika języka polskiego”, a także dwa tomy z wydania drugiego, z lat 1854–1860.

opr. E. Dybała

fotografia na winiecie: commons.wikipedia.org/wiki/User:Pko [dostęp 26.03.2015]